«Тă­ван Ен» ха­çат ре­дак­ци­йĕн де­сан­чĕ шăп ял пу­çĕн­чи çÿп-­çап ку­пи пат­не пыр­са ча­рăн­чĕ…

Пи­рĕн кул­лен­хи ву­ла­кан тÿ­рех ăн­лан­чĕ-­тĕр: икĕ эр­не каял­ла ре­дак­ци ял тă­рăх ер­тÿ­çи­сен ĕç­не тул­лин çу­та­тас тĕл­лев­пе проект пу­çа­рас­си пир­ки пĕл­тер­нĕч­чĕ. Шă­пах ун ша­йĕн­че жур­на­лист­сем­пе фо­то­кор­рес­пон­дент­сем «Мас­сăл­лă ин­фор­ма­ци ха­тĕ­рĕ­сем çин­чен» фе­де­ра­ци за­ко­нĕ­пе пăх­нă пол­но­мо­чи­се­не ку­ра хăй­сен тĕп­че­вĕ­се­не ирт­те­реç­çĕ. Алфавит йĕркипе – апаш­сем пĕр­ре­мĕш.

Тĕ­рĕс­си­пе, ра­йон ер­тÿ­çи­сен ку ял тă­рă­хĕ пат­не ыт­лаш­ши ый­ту çук, вĕ­сем ялан мал­та: от­чет­сен­че йăл­тах йĕр­кел­лĕ, лăп­кă вы­рăн… Те­пĕр те­сен çак «­лăп­кă­лă­ха» жур­на­лист­сем хăй­сем те кур­са ĕнен­чĕç.

6 се­хет те 30 ми­нут. Ре­дак­ци ав­то­ма­ши­ни Апаш са­лин тĕп урам­не пыр­са кĕ­чĕ. Куç тÿ­рех  виçĕ кон­тей­нерлă çÿп-­çап ку­пи çи­не тă­рăн­чĕ. Мĕн­ле-­ха кап­ла: ял пу­çĕн­че­нех ырă мар шăр­шă пе­рет? «Ăç­та кă­на çит­мен пу­лĕ те – ку­наш­кал­ли­не кур­ман», – тĕ­лĕ­нĕв­не пы­та­рай­ма­рĕç жур­на­лист­сем. Кĕç-­вĕç йĕ­ке ­хÿ­ре чуп­са ту­хас­сăн ту­йă­нать вĕт! Ери­пен свал­кă­на çав­рă­на­кан ку­па­на ха­çат ву­ла­ка­нĕ­сем çур­кун­не­хи но­мер­сен­чен те ла­йăх ас тă­ваç­çĕ пу­лĕ-­ха. Та­са­мар­лăх­шăн за­кон­па пăх­нă явап­лăх пир­ки тĕ­рĕс­лев ор­га­нĕ­сем ун чух­нех асăр­хат­тар­нăч­чĕ.

Çи­чĕ се­хет çи­тес­пе ял ха­лă­хĕ çак урам тă­рăх кĕ­тÿ хă­ва­ла­са анать. Ун­па тĕл пу­лас шут­па эпир ир-и­рех çу­ла тух­рă­мăр та. Кĕ­тĕве уя ăсат­нă хыç­çăн ни­кам та тÿ­рех ки­ле вас­ка­масть – чи юлаш­ки хы­пар­се­не – ка­мăн ав­та­нĕ çу­хал­ни­не, по­ли­ци ав­то­ма­ши­ни ка­мăн çур­чĕ умĕн­че ча­рăн­ни­не – шăп çа­кăн­та пĕл­ме пу­лать-ç­ке-­ха. Анчах ку ялта жур­на­лист­сем мĕн тĕл­лев­пе çÿ­ре­ни­не пĕл­сен ытлашши та­ра­ват пул­ма­рĕç, хă­шĕ-­пĕ­ри тă­кăр­лăк­па пă­рăн­са ут­рĕ.

7 се­хет. Хас­тар­ри­се­не ку­ра ка­ла­çă­ва ери­пе­нех ыт­ти­сем те хут­шăн­чĕç. Вăл ва­ра çа­кăн пек пуç­лан­чĕ:

– Ла­йăх пу­рă­нат­пăр те­тĕр-­ха, хă­вăр ва­ра çÿп-­çап ку­пи ай­не пул­нă…

– Ăна эр­не­ре пĕр­ре тие­се каяç­çĕ, ун тав­рал­ли çĕ­тĕк-­çу­рă­ка çеç ни­кам та пуç­тар­са чăр­ма­нас­шăн мар, вăл çап­ли­пех вырт­са юлать. Ку­наш­кал «с­вал­кă­се­не» ва­ра Апаш­ра тăватă вы­рăн­та кур­ма пу­лать.

Е­ле­на Ни­ко­лаев­на (ят­не улăш­та­рă­пăр) ком­му­нал­лă çак­наш­кал «­пу­лă­шу­шăн» тă­ва­тă çын­ран тă­ра­кан çемйи­шĕн çул­та­лăк­ра 900 тен­кĕ тÿ­ле­т. Ял ха­лă­хĕн шу­хă­шĕ­пе ку хак пĕ­чĕ­кех мар – эп­пин, ĕçе те ти­вĕç­лĕ шай­рах пур­нăç­ла­мал­ла пек. Ял­та каш­ни тен­ке пи­лĕк ав­са ĕç­ле­се ил­ме тивет. Чы­ла­йă­шĕ çак тĕл­лев­пе ху­ла­на çÿ­рет.

– Çа­кăн­та выр­наç­нă кир­пĕч за­вод­не çĕ­нĕ­рен ху­та яма май çук-­шим? – ил­тĕн­чĕ ый­ту те­пĕр ен­чен. – Унч­чен тах­çан ху­ла çын­ни­сем пи­рĕн па­та ĕç­ле­ме çÿ­рет­чĕç, ха­лĕ ха­мăр та ĕç вы­рă­нĕ­сĕр.

– Де­пу­тат­сен ĕç­не ку­ра­тăр-и эсир?

– Çук, вĕ­сен кор­пу­сĕ па­чах ĕç­ле­мест те­сен те йă­нăш мар.

– Лавк­ка­ра «­фан­фу­рик» сут­ма ча­рăр та­р­хас­шăн та, ва­ра пи­рĕн йы­вăр­лăх пул­масть! – йă­лăн­чĕ хĕ­ра­рăм­сен те­пĕр уш­кă­нĕ.

Çын­сем пуç­та­рăн­са пы­рат­чĕç, хар­сăр­лан­са ка­лаç­ма та ха­тĕрч­чĕ ĕн­тĕ – кĕт­мен çĕр­тен чăл-­пар са­лан­чĕç. Сăл­тав­не кай­ран кă­на ăн­лан­тă­мăр: кун­ти тĕп урам­ра ял тă­рăх пуç­лă­хĕн тă­ва­нĕ пу­рă­нать-­мĕн.

Чăн та, Апаш ял тăрăх пуçлăхĕн В­ла­ди­мир Николаевăн ят­не ырă­па асă­на­кан­сем те пул­чĕç:

– Пи­тĕ ĕç­чен çын. Про­фес­си­йĕ­пе энер­ге­тик вăл, çа­вăн­па та юпа çин­чи ху­нар­се­не юса­мал­ла пул­сан хăй те вăр-­вар хă­пар­са кай­ма пул­та­рать.

7 се­хет те 30 ми­нут. Пи­рĕн ма­лал­ла­хи «экс­кур­си» ма­сар çин­чи евĕр шăп­лăх­ра тă­сăл­чĕ. Ял­тан каял­ла тух­ма тă­нă чух­не Тă­ван çĕр­шы­вăн Ас­лă вăр­çин­че вил­ни­сен (­тĕ­рĕс­си­пе, çа­кăн пир­ки тав­çăр­ма кă­на май пурч­чĕ) па­лăк­не асăр­ха­рă­мăр: ум­не сă­рăл­лă кар­та тыт­нă, тир­пей­лĕ – ура яр­са пус­ма та хăй­мал­ла мар те­йĕн. Хыçне пырсан ку­рах кай­рă­мăр: ти­мĕр кар­та умĕн­че çеç. Хы­çал­та выльăх-­чĕр­лĕх аш­кăр­нă кă­на! Вар­ла­са та хă­вар­нă.

Апаш тă­рă­хĕ хă­йĕн лам­ран-­ла­ма куç­са пы­ра­кан пуян куль­ту­ри­пе мă­наç­ла­нать. Кун­ти сă­вап­лă вы­рăн­сем те ун шут­нех кĕ­реç­çĕ. Куль­ту­ра ата­ла­нă­вĕ­шĕн пы­сăк пĕл­те­рĕш­лĕ чы­лай ин­фор­ма­ци Казански Турă амăшĕпе сăваплă ĕçсем тăвакан Николайăн çăл­ку­çĕ­пе çы­хăн­нă – ис­то­рик­сем те çак­нах па­лăр­таç­çĕ. Ан­чах та вĕ­сем çа­кăн пир­ки историе çуп­кă­мăн-­çуп­кă­мăн пуç­тар­нă ху­шă­ра çак объект ери­пен юхăн­сах пы­рать. Кай­ран унăн вы­рăн­не шы­ра ва­ра!

8 се­хет. Çа­кăн пек ÿкер­чĕ­ке эпир Апаш ялĕн ай­лă­мĕн­че выр­наç­нă сă­вап­лă çăл­куç па­тĕн­че кур­тă­мăр. Çÿл­лĕ утă хуш­шин­чен аяк­ран çурт тăр­ри çеç ку­рăн­са ла­рать. Пра­вос­ла­ви хĕ­ра­рă­мĕн па­лă­кĕ пат­не ил­се пы­ра­кан сук­мак­ран ва­ра ла­ча­ка пул­са тă­нă: çăл­куç­ран та­па­кан сă­вап­лă шыв пу­сă ун­ки­сем çу­рăл­ни­пе çĕр çи­йĕн ун­та сăр­хă­нать кă­на.

8 се­хет те 30 ми­нут. Ял­та ка­ма та пул­сан тĕл пу­лас шут­па утат­пăр. Ста­рос­та та пул­сан пи­рĕн­пе сă­мах хуш­ма ер­çей­ме­рĕ – вă­хăт çук ик­кен паян. Йы­тă­сем сăн­чăр­тан та­тă­лас­ла вĕр­нĕ са­сă кă­на янă­ра­са тă­рать. Кĕт­мен çĕр­тен шăн­кăрт! уçăл­чĕ çеç хап­ха – кил ху­çин хĕр­лĕ ту­тă­рĕ кă­на ку­рăн­са юл­чĕ, алă­ка пи­рĕн ум­рах шăл­тăр­тат­тар­са пи­тĕр­чĕç. «Гес­та­повец­сем мар-ç­ке эпир», – çап­ла шÿт­ле­мел­ли кă­на юл­чĕ.

Ле­нин ячĕл­лĕ СХПК-­кол­хо­за ха­лăх Апаш тă­рă­хĕн­чи пур ял­тан та те­нĕ пек ĕç­ле­ме çÿ­рет. Кун­та вăй ху­ра­кан­сем икĕ хĕ­ра­рăм хут­не кĕр­се ка­лаç­рĕç: вĕ­сем йы­шăн­нă об­ще­жи­ти пу­шар­та çун­са кай­нă хыç­çăн çĕр уйăр­са па­ма шан­тар­нă-­мĕн. Çĕр­не па­нă-­ха, ан­чах та ун çин­че çурт ларт­ма до­ку­мент­сем ха­лĕ те ха­тĕр мар. Мă­шă­рĕ­се­не çу­хат­нă икĕ дояр­ка çап­ла ха­лĕ те фер­ма çур­тĕн­чех пу­рă­наç­çĕ.

9 се­хет. Шăн­кас ха­лă­хĕ ав­то­бус ча­рă­нăв­не пуç­та­рăн­нă. Эпир сă­мах хуш­ма ĕл­кĕ­рич­чен ва­тă­рах хĕ­ра­рăм са­сă­пах ма­кăр­са ячĕ: «Кам та пул­сан пи­рĕн ху­та кĕ­рес­се эпир тĕ­лĕк­ре те тĕл­лен­мен…».

Кун­та та, Апаш­ри пе­кех, çĕр­ле урам­ра çу­тă çук. Сăр­тал­ла пу­рă­на­кан­сем шы­ва тум­ла­мăн-­тум­ла­мăн те­нĕ пек пу­хаç­çĕ, «­совет са­ма­нин па­лă­кĕ» вы­рăн­не юл­нă пу­сăм баш­нин хă­ва­чĕ пĕ­чĕк­кĕ, уç­ла­са çи­те­рей­мест. Сă­мах май, Рес­пуб­ли­ка Пуç­лă­хĕн Ми­хаил Иг­натье­вăн асăр­хат­та­рăв­не аса ил­се объек­та сăр­ла­ман­шăн эпир ха­мăр ху­шă­мăр­та çа­кăн пек шÿт­ле­се ил­тĕ­мĕр.

«Э­пĕ хам кун­та Сĕн­тĕр­вăр­ри ра­йо­нĕн­чен кач­ча кил­нĕ. Пи­рĕн пат­ра выльăх-­чĕр­лĕх уя ан тух­тăр те­се укăл­ча хап­хи­се­не ты­таç­çĕ, кун­та ва­ра вĕ­се­не ирĕк», – ÿп­ке­леш­рĕ Зи­наи­да, хăй­не çап­ла чĕн­ме хуш­нăс­кер.

Ял ха­лă­хĕн те­пĕр ый­тă­вĕ ва­ра çул­па çы­хăн­нă. Вăл хут çин­че пур-­мĕн, влаç­сем ăна ту­са пĕ­тер­ни пир­ки от­чет та ту­нă тен, ан­чах леш ура­ма каç­мал­лис­кер паян­хи кун та тă­кăр­лăк­ран ир­тей­мест.

Сире сăмах

А­лек­сандр ВЛАДИМИРОВ, Апаш ял тă­рăх пуç­лă­хĕ: 

✔ Çÿп-­çап тие­се ту­хас­си­пе çы­хăн­нă ый­ту ха­лăх пу­хă­вĕ­сен­че те яла­нах чи çи­вĕч­чи­сен­чен пĕ­ри. Йă­ла­ри хы­тă каяш­се­не тур­т­та­рас­си­н тă­как­ĕсе­не çын­сем йы­шă­нас­шăн мар. «Эпĕ ху­ла­на ача­се­не тие­се яра­тăп», е «Çыр­ма­на мĕн­ле пă­рах­са пу­рăн­нă – çап­лах ун­та пă­ра­ха­тăп», – те­кен­сем те пур.  Çÿп-­çа­па юн кун та ил­се кай­рĕç. Ха­лăх тÿ­лес­шĕн мар, ук­çа­на ха­мăн кĕсье­ре­нех пар­са ятăм. Кон­тей­нер­сем тав­рал­ла вырт­са юла­кан ăпăр-­та­пă­ра ва­ра çак эр­не­ри суб­бот­ник­ре пуç­та­рат­пăр. Хак­па ки­лĕш­мен­ни­пе ха­лă­ха çÿп-­çа­па ки­лĕ­рен пуç­тар­са çÿ­ре­меш­кĕн ав­то­ма­ши­на та­ра ты­тас­си пир­ки те ка­лаç­нăч­чĕ – çын­сем ки­лĕш­меç­çĕ. Çÿп-­çап­шăн ук­çа ыйт­са­нах про­ку­ра­ту­рă­на каяс­си­пе хă­ра­таç­çĕ. Сă­мах май, суб­бот­ник­се­не те куль­ту­ра ĕç­че­нĕ­сем­сĕр пуç­не ни­кам та хут­шă­нас­шăн мар.

✔ У­рам­ра çу­тă­сем çук – ку пĕ­тĕм ял тă­рăх­не пыр­са тиве­кен ый­ту. Про­фес­си­пе энер­ге­тик пул­нă май ĕç хыç­çăн каш­ни юпа çи­не хă­пар­са ху­нар­се­не тĕ­рĕс­ле­ме эпĕ хам та хи­рĕç мар, ук­çа-­тен­ке те туп­ма май ки­лĕ, ан­чах ма­на пу­лă­ша­кан кир­лĕ. Ку ĕçе явăç­тар­ма спе­циа­лист та пур-­ха – вă­хăт кă­на ту­пай­масть.

✔ Казански Турă амăшĕпе сăваплă ĕçсем тăвакан Николайăн çăл­ку­çĕ па­тĕн­чи «­ху­çа­сăр­лăх­ра» йĕр­ке ту­ма та çа­ках ура ху­рать: çĕр ул­ми кă­лар­нă май ха­лă­хăн ку ĕçе хут­шăн­ма – тер­ри­то­рие тир­пей-и­лем кĕрт­ме – халь­лĕ­хе вă­хă­чĕ çук-­ха. Ха­мăр ен­чен ва­ра çă­лăн ка­тăл­нă ти­мĕр ун­ки­не улăш­тар­маш­кăн за­каз па­ни­не пĕл­те­рет­пĕр.

✔ Апаш­ри кир­пĕч за­во­чĕ пи­рĕн тер­ри­то­ри­ре выр­наç­нă пул­сан та унăн ху­çи пур. Вăл халь­лĕ­хе инвес­тор­се­не кĕт­ни­пе тÿр­ре ту­хать. Пал­лах, ăна çĕ­нĕ­рен ĕç­лет­тер­се яни пи­тĕ ну­май ĕç вы­рă­нĕ йĕр­ке­ле­ме май па­рĕч­чĕ, ан­чах эпир ниеп­ле те хис­те­ме пул­та­рай­маст­пăр.

✔ Шăн­кас­ра шыв ый­тă­вĕ шă­рăх çан­та­лăк­ра пуш­шех çи­вĕч. Вĕ­сен яла­нах ай­лăм­ра пу­рă­на­кан­сен ку­çĕн­чен пăх­ма тив­нĕ: шă­рăх çан­та­лăк­ра пах­ча­се­не шă­вар­нă май шыв анать, сăр­тал­ла çи­тей­мест. Çав вă­хăт­рах çу­мăр çу­са­нах башньă­ри пу­сăм ÿсет те – шыв ирĕк­лĕ.